Homeland and homelessness

"Man hält die Heimat für den relativ permanenten, die Wohnung für den auswechselbaren, übersiedelbaren Standort. Das Gegenteil ist richtig: Man kann die Heimat auswechseln oder keine haben, aber man muß immer, gleichgültig wo, wohnen. Der Mensch kann überall wohnen: unter den Pariser Brücken, in Zigeunerkarawanen, in den Hütten der Paulistaner Favelas und sogar in Auschwitz. Er ist wie die Ratte - kosmopolitisch... Wer aus der Heimat vertrieben wird (oder den Mut aufbringt, von dort zu fliehen), der leidet. Die geheimnisvollen Fäden, die ihn an Dinge und Menschen binden, werden zerschnitten. Aber mit der Zeit erkennt er, daß ihn diese Fäden nicht nur verbunden, sondern angebunden haben, daß er nun frei ist, neue zwischenmenschliche Fäden zu spinnen und für diese Verbindungen die Verantwortung zu übernehmen."

Vilém Flusser (* 12. Mai 1920 in Prag, † 27. November 1991)

Heimat und Heimatlosigkeit (Weiler/Allgäu, August 1985) 44:40. Ungekürzte Originaltonaufnahme von Vilém Flusser
Audio-CD, ISBN 3-932513-12-6
(vergriffen)

On the train, on the way to Bonn. Friday, May 2, 2008

Το ίδιο κείμενο μεταφρασμένο στα ελληνικά:

«Θεωρεί κανείς την πατρίδα για τον σχετικά διαρκή, ενώ το σπίτι για τον ανταλλάξιμο τόπο που μπορεί να εγκαταλειφθεί με μια μετακόμιση. Το αντίστροφο είναι το σωστό: Μπορεί κανείς να αλλάξει πατρίδα ή να μην έχει καμία, αλλά είναι πάντα αναγκασμένος, αδιάφορο που, να κατοικεί. Ο άνθρωπος μπορεί να κατοικεί παντού: κάτω από τα γεφύρια του Παρισιού, στα καραβάνια των γύφτων, στις καλύβες των Favelas του Sao Paolo, ακόμη και στο Auschwitz. Είναι σαν τον αρουραίο κοσμοπολίτης... Όποιος διώχθηκε από την πατρίδα του (ή είχε το θάρρος να φύγει από ‘κει) υποφέρει. Τα μυστηριώδη νήματα, που τον συνδέουν με πράγματα κι ανθρώπους, σπάνε. Αλλά με τον χρόνο διαπιστώνει ότι αυτά τα νήματα δεν τον συνέδεαν μόνο αλλά τον κρατούσαν και δεμένο, ότι τώρα πια είναι ελεύθερος, να πλέξει νέα νήματα ανάμεσα στους ανθρώπους και να αναλάβει γι’ αυτούς τους δεσμούς την ευθύνη».

Vilém Flusser (* 12. Μαίου 1920 στη Πράγα, † 27. Νοεμβρίου 1991)

Πατρίδα και απατρία (Weiler/Allgäu, Αύγουστος 1985) 44min 40sec.
Ακέραια, γνήσια ηχογράφηση χωρίς περικοπές
Audio-CD, ISBN 3-932513-12-6
(Το CD είναι εξαντλημένο στην αγορά)

On the train, on the way to Bonn. Friday, May 2, 2008

Häuser bauen (1989)
(Für die Basler Zeitung)

Architekten haben nicht mehr geographisch sondern topologisch zu denken. Das Haus nicht mehr als künstliche Hülhe, sondern als Krümmung des Feldes der zwischenmenschlichen Relationen. So ein Umdenken ist nicht einfach. Schon das geographische Umdenken aus ebener Fläche in Kugeloberfläche war eine Leistung. Aber das topologische Denken wird dank synthetischen Bildern von Gleichungen erleichtert. Dort sieht man etwa die Erde nicht mehr als geographischen Ort im Sonnensystem, sondern als Krümmung im Gravitationsfeld der Sonne. So hat das neue Haus auszusehen: wie eine Krümmung im zwischenmenschlichen Feld wohin Beziehungen „angezogen“ werden. So ein attraktives Haus hätte diese Beziehungen einzusammeln, sie zu Informationen zu prozessieren, diese zu lagern und weiterzugeben. Ein schöpferisches Haus als Knoten des zwischenmenschlichen Netzes.
Ein solcher Hausbau aus Verkabelungen ist voller Gefahren. Die Kabel können nämlich statt zu Netzen zu Bündeln geschaltet werden, „faschistisch“ statt „dialogisch“. Wie Fernsehn, nicht wie Telefone. In so einem entsetzlichen Fall wären die Häuser Stützen für einen unvorstellbaren Totalitarismus. Die Architekten haben für eine Vernetzung von reversiblen Kabeln zu sorgen. Das ist eine technische Aufgabe, und die Architekten sind ihr gewachsen.
Allerdings wäre so ein Häuserbau eine technische Revolution die weit über die Kompetenz der Architekten reichen würde. (Das ist übrigens der Fall bei allen technischen Revolutionen.) Eine derart dach- und mauerlose Architektur die weltweit offen stünde (also nur aus reversiblen Fenstern und Türen bestünde), würde das Dasein verändern. Die Leute könnten sich nirgends mehr ducken, sie hätten weder Boden noch Rückhalt. Es bliebe ihnen nichts übrig als einander die Hände zu reichen. Sie wären keine Subjekte mehr, es gäbe über ihnen keinen Herrn mehr vor dem sich zu verstecken aber auch in dem sich zu bergen. (Schiller irrt wenn er meint dass über Millionen von Brüdern ein guter Vater „wohnen“ müsse.)

Dafür aber würden diese einander offenen Häuser einen bisher unvorstellbaren Reichtum an Projekten erzeugen: es wären netzartig geschaltete Projektoren für allen Menschen gemeinsame alternative Welten. So ein Häuserbau wäre ein gefährliches Abenteuer. Weniger gefährlich jedoch als das Verharren in den gegenwärtigen Häuserruinen. Das Erdbeben dessen Zeugen wir sind zwingt uns das Abenteuer zu wagen. Sollten wir das Abenteuer nicht wagen, dann sind wir für alle ersichtliche Zukunft verurteilt zwischen vier durchlöcherten Wänden unter einem durchlöcherten Dach vor Fernsehschirmen zu hocken, oder im Auto erfahrungslos durch die Gegend zu irren.

On the train, on the way to Bonn. Friday, May 2, 2008

Οίκους χτίζειν (1989)
Για την εφημερίδα του Basel (Ελβετία, Basler Zeitung)

Οι αρχιτέκτονες δεν χρειάζεται πλέον να σκέφτονται γεωγραφικά αλλά τοπολογικά. Το σπίτι όχι πλέον σαν το τεχνητό κέλυφος, αλλά σαν καμπύλωση του πεδίου των διανθρώπινων σχέσεων. Μια τέτοια αντίσκεψη δεν είναι εύκολο πράμα. Ήδη η γεωγραφική αλλαγή τρόπου σκέψης, από την επίπεδη έκταση προς την επιφάνεια μιας σφαίρας ήταν ένα επίτευγμα. Αλλά η τοπολογική σκέψη διευκολύνεται από συνθετικές εικόνες εξισώσεων. Σ’ αυτές βλέπουμε την Γη όχι πια σαν γεωγραφικό τόπο στο ηλιακό σύστημα, αλλά σαν καμπύλωση στο πεδίο βαρύτητας του Ήλιου.
Έτσι πρέπει να είναι και το νέο σπίτι: σαν μια κύρτωση στο διανθρώπινο πεδίο στο οποίο «έλκονται» σχέσεις. Μια τέτοια περιζήτητη κατοικία θα έπρεπε να συλλέγει αυτές τις σχέσεις, να διαδικάζει από αυτές πληροφορίες, αυτές να τις αποθηκεύει και να τις δίνει παρακάτω. Ένα δημιουργικό σπίτι ως κόμβος του διανθρώπινου δικτύου. Μια οικοδόμηση από καλωδιώσεις είναι γεμάτη κινδύνους. Διότι τα καλώδια μπορούν αντί να συνδεθούν σε δίκτυα να συνδεθούν σε τσαμπιά (σε δέσμες), «φασιστικά» αντί «διαλογικά». Όπως η τηλεόραση κι όχι όπως το τηλέφωνο. Σε μια τέτοια φρικιαστική περίπτωση θα ήταν τα σπίτια στηρίγματα ενός αδιανόητου ολοκληρωτισμού. Οι αρχιτέκτονες έχουν καθήκον να μεριμνήσουν για μια δικτύωση αντιστρεπτών καλωδίων. Αυτό είναι ένα τεχνικό πρόβλημα και οι αρχιτέκτονες είναι ώριμοι γι’ αυτό. Από την άλλη μια τέτοια οικοδόμηση θα ήταν τεχνολογική επανάσταση που θα έφτανε πολύ πιο πέρα από τις ικανότητες των αρχιτεκτόνων. (Παρεμπιπτόντως, αυτό ανακύπτει πάντα με όλες τις τεχνολογικές επαναστάσεις). Μια τέτοιου είδους αρχιτεκτονική χωρίς σκεπή και τοίχους η οποία θα στεκόταν ανοιχτή στη παγκοσμιότητα (δηλαδή θα αποτελούνταν μόνο από αντιστρεπτά παράθυρα και πόρτες) θα άλλαζε τον τρόπο ύπαρξής μας. Οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να ζαρώνουν σε καμιά γωνιά, δεν θα είχαν ούτε πάτωμα ούτε υποστήριξη. Δεν θα τους έμενε άλλο παρά να απλώσουν τα χέρια. Δεν θα ήταν πια υπήκοοι, από πάνω τους δεν θα υπήρχε κάποιος κυρίαρχος από τον οποίο θα έπρεπε να κρυφτούν ούτε θα μπορούσαν να βρουν καταφύγιο σ’ αυτόν. (Ο ποιητής Schiller γελιέται όταν νομίζει ότι πάνω από εκατομμύρια αδελφών θα πρέπει να «μένει» ένας καλός πατέρας). Αντ’ αυτού όμως, αυτά τα εκατέρωθεν ανοιχτά σπίτια θα δημιουργούσαν έναν μέχρι τώρα ασύλληπτο πλούτο σε έργα: θα ήταν σαν σε δίκτυο συνδεμένοι προβολείς, για όλους τους ανθρώπους κοινοί εναλλακτικοί κόσμοι.
Μια τέτοια οικοδόμηση θα ήταν επικίνδυνη περιπέτεια. Λιγότερο επικίνδυνη όμως από την προσκόλληση στα τωρινά οικιστικά ερείπια. Ο σεισμός του οποίου είμαστε μάρτυρες μας αναγκάζει να αποτολμήσουμε την περιπέτεια. Αν δεν τολμήσουμε, τότε είμαστε καταδικασμένοι στο φανερό μέλλον που έχουμε μπροστά μας, να καθόμαστε ανάμεσα σε τέσσερις τρύπιους τοίχους, κάτω από μια τρύπια σκεπή, μπροστά από οθόνες τηλεοράσεων, ή να καθόμαστε μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο και χωρίς εμπειρία να περιπλανόμαστε.

Flusserstudies.net
Vilém Flusser Archiv
(in German and English; site of the Flusser Archive at the Academy of Media Arts in Cologne with many links to current work on Flusser)
wikipedia english: Vilém Flusser

On the train, on the way to Bonn. Friday, May 2, 2008

Θα έπρεπε να έχουμε μάθει από καιρό οι αρχιτέκτονες ότι (παρόλο που η αρχιτεκτονική ίσως να είναι η αρχαιότερη των εικαστικών τεχνών), τα βήματα ή ακόμη και τα άλματα (αν υπάρχουν τέτοια) που κάνει προς νέες αναζητήσεις, πάντα έπονται. Έπονται άλλων γεγονότων, άλλων αναζητήσεων, ανακαλύψεων και στροφών που έγιναν πρώτα σε εντελώς διαφορετικές περιοχές της ανθρώπινης πολιτιστικής δραστηριότητας. Ίσως να οφείλεται αυτό στο βάρος και την δυσκινησία της που την κρατούν δεμένη σε ισχυρούς αναθέτες, βασιλιάδες, κυβερνήτες ολόκληρους λαούς τις περιουσίες και τα πολύτιμα οικόπεδά τους. Γι αυτό μάλλον δεν είναι τυχαίο που μερικές φορές οι πρωταγωνιστές για τέτοια μεγάλα βήματα που άλλαξαν τις αντιλήψεις για την αρχιτεκτονική, προέρχονταν έξω από την τυπική επαγγελματική κάστα των αρχιτεκτόνων. Αλλά ακόμη και οι πρωτοπόροι επαγγελματίες είχαν ανάμεσα στις προϋποθέσεις του δυναμικού τους μια πλατειά παιδεία και ένα ιδιαίτερα ευρύ βλέμμα που τους βοηθούσε να εντοπίζουν με συμπτωματική ακρίβεια τα σημάδια του καιρού τους και να τα μεταφράζουν σε συλλήψεις και τρόπους οικοδόμησης. Οι περιοχές απ’ όπου προέρχονται τα εναύσματα για καινούριες συλλήψεις δεν υπόκεινται σε κανένα περιορισμό. Σύνηθες, αυτονόητο και προφανές είναι να τίθενται στην υπηρεσία της αρχιτεκτονικής προόδου τα τεχνολογικά επιτεύγματα. Αλλά αυτό από μόνο του ποτέ δεν ήταν αρκετό για να παράγει νέα αρχιτεκτονική. Ποιο ισχυρά αποδεικνύονται από την ιστορία της αρχιτεκτονικής, τα ιδεολογήματα και οι κοσμοεικόνες των πολιτισμών οι οποίες βρίσκονται πίσω από την παραγόμενη τεχνολογία και πίσω από τη συνολική αισθητική των πολιτισμών.

Θα αναφέρω μόνο ένα παράδειγμα: ένας από τους πιο πετυχημένους και περιζήτητους πια αρχιτέκτονες των χρόνων μας, ο Rem Koolhaas ξεκίνησε σαν δημοσιογράφος και σεναριογράφος πριν αποφασίσει να σπουδάσει αρχιτεκτονική και ν’ ασχοληθεί με μεγάλου μεγέθους παρατηρήσεις, προτάσεις και απαντήσεις στην αρχιτεκτονική. Στην εποχή των μέσων αυτό δεν είναι καθόλου ασήμαντο εργαλείο στο δυναμικό αυτού του αρχιτέκτονα. Δεν εννοώ μ’ αυτό το παράδειγμα τα οφέλη που πιθανόν να έχει από την εμπειρία στην επικοινωνία (αυτά είναι αναμφισβήτητα). Κυρίως αναφέρομαι στον τρόπο σκέψης για την σύλληψη και παραγωγή αρχιτεκτονικής στο εργαστήριό του.